Aby w pełni zrozumieć zmiany w położeniu i czynnościach mięśni brzucha w czasie ciąży i porodu oraz ewentualne późniejsze konsekwencje, należy poznać budowę i funkcję mięśni brzucha.

Przednio-boczną ścianę brzucha tworzą następujące mięśnie:

• mięsień prosty brzucha, leżący powierzchownie
• mięśnie skośne zewnętrzne
• mięśnie skośne wewnętrzne
• mięsień poprzeczny brzucha, należy do najgłębszej warstwy mięśni bocznych brzucha
• mięsień piramidowy

Mięsień prosty brzucha

Mięsień prosty brzucha (ang. rectus abdominis muscle) tworzy przednią ścianę brzucha. Łączy chrząstki od piątego do siódmego żebra z guzkiem łonowym. Mięsień prosty brzucha jest podzielony najczęściej przez trzy poprzeczne pasma ścięgniste (smugi ścięgniste), które dzielą go na trzy części nad pępkiem oraz jedną większą część pod pępkiem. Smugi ścięgniste występują jedynie warstwie powierzchownej. Nie ma ich już w warstwie głębokiej. Rozcięgna mięśnia prostego brzucha biegną w stronę kresy białej, częściowo do przodu od mięśnia prostego brzucha, a częściowo z tyłu, tworząc pochewkę mięśnia prostego.

Kresa biała (ang. linea alba) powstaje z krzyżujących się rozcięgien mięśni skośnych brzucha i mięśnia poprzecznego (mięśni bocznych brzucha), tworzących pochewkę mięśnia prostego brzucha. Jest ona ścięgnistym pasmem biegnącym od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego o szerokości 10-25 mm, zwężającym się w kierunku dolnym. Kresa biała oddziela prawą część mięśnia prostego brzucha od lewej. Kresa biała pełni ważną rolę w utrzymaniu stabilności ściany jamy brzusznej z mechanicznego punktu widzenia. Napięcie kresy białej reguluje mięsień piramidowy. Włókna kresy białej przebiegają w trzech kierunkach. Wyróżniamy włókna poprzeczne, włókna skośnie i niewielką liczbę włókien nieregularnych. W zależności od płci zaobserwowano różnice w architekturze włókien. U kobiet występuje większa liczba włókien poprzecznych w stosunku do skośnych w obszarze podpępkowym i oraz mniejsza grubość i zwiększona szerokość kresy białej także w obszarze podpępkowym. Te różnice w budowie mogą być formą adaptacji do wzrastającego ciśnienia w jamie brzusznej podczas ciąży.

Pochewka mięśnia prostego brzucha składa się z trzech warstw:

• blaszka tylna (tylna warstwa powięziowa)
• warstwa mięśniowa
• blaszka przednia (przednia warstwa powięziowa)

Mięsień skośny zewnętrzny brzucha

Mięsień skośny zewnętrzny brzucha (ang. external oblique abdominal muscle) łączy dolne żebra z pochewką mięśnia prostego, więzadłem pachwinowym oraz grzebieniem biodrowym. Włókna przebiegają ukośnie z góry i z boku w dół i przyśrodkowo. Dolne partie biegną pionowo od pępka. Przeplata się z mięśniem skośnym wewnętrznym po stronie przeciwnej. Należy do zewnętrznej warstwy bocznych mięśni brzucha. Napina kresę białą przez szerokie rozcięgno. Bierze udział w tworzeniu blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzucha.

Mięsień skośny wewnętrzny brzucha

Mięsień skośny wewnętrzny brzucha (ang. internal oblique abdominal muscle) leży pomiędzy grzebieniem biodrowym, kolcem biodrowym przednim górnym i tylnymi częściami więzadła pachwinowego z trzema dolnymi żebrami. Włókna przebiegają ukośnie od dołu i boku do góry i przyśrodkowo. Z tyłu przeplata się z powięzią piersiowo-lędźwiową. Bierze udział w tworzeniu pochewki mięśnia prostego brzucha.

Mięsień poprzeczny brzucha

Mięsień poprzeczny brzucha (ang. transverse abdominal muscle) łączy sześć dolnych żeber, powięź piersiowo-lędźwiową, grzebień biodrowy oraz część więzadła pachwinowego z pochewką mięśnia prostego brzucha i spojeniem łonowym. Górna część jest ustawiona poziomo, dolna biegnie do przodu, przyśrodkowo i w dół. Należy do najgłębszej warstwy mięśni brzucha. Bierze udział w tworzeniu pochewki mięśnia prostego brzucha.

Mięsień piramidowy

Mięsień piramidowy (ang. pyramidal muscle) leży do przodu i w dół od mięsnia prostego brzucha. Biegnie od spojenia łonowego do kresy białej. Jego zadaniem jest napinanie kresy białej. U człowieka jest to mięsień szczątkowy.

Funkcje mięśni brzucha

Aktywność mięśni brzucha wspiera i chroni wnętrzności. Mięśnie brzucha są niezbędne do utrzymania prawidłowej postawy, w tym stabilizacji miednicy i odcinka  lędźwiowego kręgosłupa.

Mięsień prosty brzucha wraz z pozostałymi mięśniami brzucha tworzą centralny układ stabilizujący. Mięsień prosty brzucha, pochewka mięśnia prostego brzucha, kresa biała oraz dolne włókna mięśnia skośnego zewnętrznego mają orientację pionową i zapewniają wzmocnienie pionowe. Wzmocnienie skośne zapewniane jest przez mięśnie skośne zewnętrzne, przeplatające się z leżącymi po przeciwnej stronie mięśniami skośnymi wewnętrznymi. Wzmocnienie horyzontalne zapewniają mięsień poprzeczny brzucha oraz włókna mięśni skośnych biegnące poprzecznie.

Miesień prosty brzucha jest najsilniejszym zginaczem tułowia przy ustabilizowanej miednicy. Jest wspomagany przez mięśnie skośne brzucha. Przy ustabilizowanych przyczepach na klatce piersiowej mięsień prosty brzucha może pociągać przednią część miednicy do góry, co odpowiada wyprostowi miednicy i prowadzi do dalszego zgięcia kręgosłupa lędźwiowego.

Przy rotacji w prawo napina się mięsień skośny zewnętrzny lewy oraz mięsień skośny wewnętrzny prawy. Zgięcie boczne jest wynikiem napięcia mięśni skośnych wewnętrznego i zewnętrznego oraz mięśnia czworobocznego lędźwi po tej samej stronie, czyli przy zgięciu bocznym w prawo napinają się mięśnie leżące po prawej stronie. Ruch ten wspomaga mięsień prosty brzucha po tej samej stronie.

Skurcz mięśnia poprzecznego brzucha i przepony wywiera ciśnienie w jamie brzusznej oraz na mięśnie dna miednicy, czyli tworzy tłocznię brzuszną. Mechanizm ten biernie rozciąga przeponę oraz dno miednicy. Tłocznia brzuszna stabilizuje tułów podczas podnoszenia ciężarów. Występuje także podczas kaszlu, śmiechu, oddawania moczu, wypróżniania lub porodu.

Zmiany mięśni brzucha podczas ciąży

Podczas ciąży geometria mięśni brzucha się zmienia, nadal zachowując funkcję mięśni. Rozwijająca się macica wpływa na kształt brzucha i ułożenie odcinka lędźwiowego kręgosłupa (pogłębienie lordozy lędźwiowej), które powoduje zwiększenie odległości między przyczepami mięśnia prostego brzucha, czyli powoduje rozciągnięcie mięśni brzucha i zmianę kąta przyczepu mięśnia. Funkcjonalnie, objawia się to zmniejszeniem siły i innym zmianami w obrębie mięśnia prostego brzucha. Może prowadzić do rozciągnięcia i wiotkości kresy białej, które mogą powodować oddzielenie się prawej i lewej części mięśnia prostego brzucha wzdłuż kresy białej, czyli powstanie rozstępu mięśnia prostego brzucha.

Na temat rozstępu mięśnia prostego brzucha możecie przeczytać w następnym artykule pt. “Rozstęp mięśnia prostego brzucha – co to jest?”.

Antonina Kaczorowska

Bibliografia:

1. Jutta Hochschild. Anatomia funkcjonalna dla fizjoterapeutów. Wydanie I polskie pod red. Pawła Posłusznego. Wydawnictwo MedPharm Polska, Wrocław 2018.
2. Michalska A, Rokita W, Wolder D, Pogorzelska J, Kaczmarczyk K. Diastasis recti abdominis – a review of treatment methods. Ginekologia Polska. 2018;89(2):97-101.